تربیت دینی

4-توجه به روش برخورد با مخاطب

در جذب كردن مخاطب، بايد مانند هر اثر هنري تلاش كرد، محتوايي خوب در شكل اثرگذار، به مخاطب ارائه شود و نبايد براي جذب يك موضوع هميشه از يك روش ثابت استفاده كرد، بلكه لازم است با توجه به شرايط حاكم بر زمان، شيوه‌اي مناسب و شايسته براي جذب مخاطب انتخاب كنيم. لازم به ذكر است آگاهي‌ و توجه به شرايط زماني و مكاني، فردي و اجتماعي مخاطب، روند جذب را تسريع مي‌كند. زيرا اگر مخاطب در شرايطي باشد كه تعادل جسمي و روحي مناسبي ندارد و آمادگي پذيرش مطالب براي او نيست، نه تنها جذب مفاهيم ديني نمي‌شود بلكه ارتباطش را با ما به حداقل مي‌رساند. از اين رو وقتي مطالب آموزشي و روش آن با سطح استعداد و توان و علاقه‌ي كودك متناسب باشد، انگيزه‌ی او براي يادگيري افزايش مي‌يابد. چرا كه روش آموزشي مطابق با ميل و خواسته‌ي آنان است و به دنبال افزايش انگيزه، فهم و يادگيري نيز عميق و دقيق‌تر مي‌شود. به دليل اين كه بين انگيزه و يادگيري رابطه‌ي مستقيم و متقابل وجود دارد. هر چه مقدار انگيزه بيشتر باشد، يادگيري بيش‌تر و بهتر خواهد بودو هر چه يادگيري بهتر صورت گيرد، انگيزه بيشتر خواهد بود.[1] بنابراين اوليا و مربيان ضروري است براي اثرگذاري و جلوگيري از پيامدهاي منفي از روش يا روش‌هاي متناسب با موقعيت‌هاي مكاني، شرايط سني و جنسيتي و آداب و رسوم و…. انتخاب كنند. امير‌المؤمنين علي (علیه السلام) در اين ‌باره مي‌فرمايد: «من كان له ولد صبا؛[2] هر كه فرزندي دارد با او كودكي كند». يعني رفتاري كودكانه مناسب با كودك انجام دهد

3-اصل احترام و ادب متقابل

در روابط صالح و صحيح، طرفين در مبادله‌ي اطلاعات و احساسات در فضايي سالم مشاركت مي‌كنند و با يكديگر هماهنگي دارند و در ارتباط هر دو ارزش والايي براي خود در نظر مي‌گيرند. به طور كلي، روابط انسان‌ها با يكديگر بر پايه‌ي بينش متضاد «كرامت» و «اهانت» استوار است، يعني يا بر پايه‌ي تكريم شخصيت است يا بر پايه‌ي تحقير شخصيت. ما در برخوردها و ارتباط‌هايمان با ديگران بر پايه‌ي برداشت خود از او، با شخص رفتار مي‌كنيم. اگر انسان را موجودي با شخصيت و با عزت بدانيم، مي‌كوشيم اين كرامت را در او تقويت كنيم و اگر او را داراي كرامت نفس ندانيم، مي‌كوشيم او را تحقير كنيم.[1]

از ديدگاه اسلام، ارتباط و جذب زماني سالم است كه بر پايه‌ي تكريم شخصيت و عزت نفس و احترام متقابل انسان استوار باشد. از این رو احترام و حفظ كرامت و شخصيت مخاطب، يكي از اصول مهم جذب مي‌باشد. نياز به تكريم و احترام با توجه به رشد عقلي كودك، اهميت بيشتري پيدا مي‌كند. يكي از روش‌هاي ائمه‌ی معصومين (علیهم السلام) براي جذب كودكان به مفاهيم ديني، احترام گذاشتن به آن‌هاست. امام رضا (علیه السلام) مي‌فرمايد:«اجمل معاشرتك مع الصغير و الكبير؛[2]

لازم است با تمام اطفال و بزرگسالان با ادب و احترام رفتار نمايي». در مقابل، توهين به شخصيت افراد و فرزندان، زمينه‌ ساز دشمني و مخالفت آنهاست و باعث نافرماني و سرباز زدن از دستورات والدين مي‌شود كه اين عمل باعث پيدايش بسياري از مشكلات و ناهنجاري‌ها مي‌شود، بنابراين روابطي كه بر پايه‌ي احترام صورت گيرد، باعث جذب بيشتر افراد به مفاهيم ديني خواهد شد.

pan style="font-size: medium;">2-اصل نفوذ كلام و توجه به حس‌هاي مختلف

براي نفوذ كلام در ديگران، شناخت سيستم روحي افراد، نقش مؤثري در جذب مخاطب دارد. زيرا جذب زماني صورت مي‌پذيرد كه كلام در مخاطب نفوذ داشته باشد. سيستم روحي افراد در برقراري ارتباط، متفاوت است. بايد توجه داشت كه فرد با چه نوع برخوردي بيشتر جذب مي‌شود، به چه چيزي علاقه دارد و از چه چيزي بيزار است. والدين بايد به نيازهاي روحي فرزند توجه داشته باشند.[1] اميرالمؤمنين (علیه السلام) در اين ‌باره مي‌فرمايد: «گفتگو كليد انس و ارتباط روحي است».[2] اگر ارتباط با فرزند برقرار شود، والدين مي‌توانند با تدابير ارتباطي، فرزند خود را هدايت‌پذير بار آورند و او را با مفاهيم ديني آشنا سازند.

پژوهشگران معتقدند براي جذب صحيح و مناسب بايد به حس‌هاي مختلف در وجود انسان توجه داشت. گزارش روانشناسان نشان مي‌دهد حدود 83 تا 87 درصد آنچه به مغز وارد مي‌شود، از طريق حس بينايي است و 11 درصد از راه حس شنوايي است. اين رقم ثابت مي‌كند كه چشم ابزار بهتري نسبت به گوش براي جذب است. تحقيقات نشان داده است كه با شنيدن، فقط 10 تا 15 درصد مطالب را بعداً به خاطر مي‌آوريم، در صورتي كه با مشاهده، 30 تا 35 درصد آن را به خاطر مي‌آوريم. حال اگر از دو حس شنوايي و بينايي براي جذب استفاده و در كنار آن از حس لامسه نيز بهره‌ گرفته شود، نتيجه‌ي بهتري به دست خواهيم آورد.[3]

بنابراین امروزه که بيشتر ارتباط‌هاي ما از راه كلام صورت مي‌گيرد و غالباً براي انتقال مطالب خود، سخن مي‌گوييم، لازم است براي جذب كودكان به مفاهيم ديني، لحن و طنين صداي خود را تغيير دهيم و يكنواخت سخن نگوييم تا كلام ما در شنونده تأثيرات لازم را ايجاد كند.

مهم‌ترين اصول مؤثر در جذب كودك

انسان براي شكوفا كردن استعدادهاي نهفته نياز به اصول و قواعدي دارد كه بايد آن‌ها را رعايت كند، به خصوص شكوفايي استعداد در كودك و نوجوان چون فطرت اين گروه بيش از بزرگسالان آماده‌ي پذيرش مفاهيم ديني مي‌باشد. براي جذب كودكان به مفاهيم ديني لازم است برخي از مهم‌ترين اصول جذب را بشناسيم. در اينجا به مهم‌ترين اصول جذب كودك مي‌پردازيم.

1- اصل هم‌سطح و همگام شدن با كودك

براي جذب و ارتباط مناسب با كودك بايد القاب و عناوين كنار گذاشته شده و طوري با مخاطب سخن گفته شود كه طرف مقابل ارتباط بتواند، بشنود و بفهمد. به عبارتي بايد به گونه‌اي صحبت شود كه مخاطب، هم‌ سخن و كلام و صحبت را درك كند و هم معني سخن را بفهمد. براي جذب مخاطب بايد صرفاً به نظرات خود توجه كرد، بلكه در برخي مواقع تا حدي كه موافق نظر طرف مقابل باشد، بايد با نظر و عقايد او همگام شد. اين همگامي مي‌تواند به وسيله‌ي اندازه‌ي صحبت، لحن صدا، چهره، سرعت راه رفتن، نوع پوشش، زمان برقراري ارتباط و… باشد. زيرا وقتي با فردي همگام مي‌شويم، به او اطمينان مي‌بخشيم و در این صورت، در قدم بعدي او نيز با ما همگام مي‌شود. همراهي و همگامي بين افراد به خصوص والدين و فرزندان، جذب مؤثرتري را ايجاد مي‌كند.

نحوه‌ي برخورد پيامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) با كودكان از ظرافت، قدرت و روشني ويژه‌اي برخوردار است. رسول اكرم (صلی الله علیه وآله) آن‌چنان با كودكان همگام مي‌شد و آن‌ها را تكريم مي‌كرد كه اطرافيان را به تعجب وامي‌داشت. علاوه بر ان كه كودكانه مدينه در برخورد با پيامبر (صلی الله علیه وآله) به خود جرأت مي‌دادند و از آن حضرت مي‌خواستند كه به آنها به بازي بپردازد، پيامبر (صلی الله علیه وآله) نيز به خواست آن‌ها جواب مثبت و منطقي مي‌داد.[1]

اين رفتار پيامبر (صلی الله علیه وآله) بر همگام و هم‌سطح شدن ايشان با كودكان دلالت دارد و از این رو والدين و مربيان نيز براي جذب كردن كودكان بايد از روش پيامبر (صلی الله علیه وآله) و ائمه‌ی معصومين (علیهم السلام) نهایت استفاده را ببرند.

به ابو الحسن الرضا (ع) گفتم: آيا انسان مى‏تواند برخى از فرزندان خود را بيشتر دوست بدارد و يا بعضى از آنها را بر ديگران مقدم بدارد؟ ابو الحسن گفت: آرى؛ جدم ابو عبد الله صادق به فرزندش محمد ديباج، عطيه‏اى پيشكش فرموده بود، و پدرم ابو الحسن به فرزندش احمد، آبادى «يسيره» را عطا كرده بود كه من به كفالت آن همت گماشتم تا موقعى كه در اختيار خودش نهادم. من گفتم: قربانت شوم. روا هست كه انسان دخترانش را بيش از پسرانش دوست بدارد؟ ابو الحسن الرضا گفت:فرقى نمى‏كند كه انسان دخترانش را بيشتر دوست بدارد يا پسرانش را: به هر مقياسى كه خداوند- عز و جل- مهر فرزند را در دل انسان جاى دهد، به او محبت مى‏ورزد.

گزيده كافى ج‏5 205